Toplumsal Yapı ve Ekonomi Demografik Parametreler ve Yaşam Biçimleri

Sosyolojinin alt dallarından biri olan ekonomik sosyolojinin en önemli varsayımlarından biri, ekonomik faaliyetlerin toplumsal yapı içinde gömülü (embedded) olmasıdır. Bu bakış açısına göre, yatırım kararlarından işçi-işveren ilişkilerine kadar geniş bir yelpazede ekonomik faaliyetler içinde gerçekleştikleri toplumsal bağlam tarafından şekillendirilirler. İktisatçıların rasyonalite ile maliyet ve getiri hesaplarına dayanan davranış modellerine, sosyologlar toplumsal yapının etkisini vurgulayarak genelde uzak durmuşlardır.

Toplumsal yapı, bireylerin maruz kaldığı topluma ait özellikler olarak tanımlanabilir. Birbiri ile ilintili birçok boyutu olan toplumsal yapıyı tek bir değerlendirmede ele almak mümkün değildir. Bu kısa yazıda öncelikle ülkemizde temel demografik parametrelerde ve yaşam biçimlerinde gerçekleşen değişimler ve bunların muhtemel ekonomik etkileri ele alınacaktır. Takip edecek olan değerlendirmelerde ise toplumsal yapıdaki değişim ve etkileri farklı boyutlar üzerinden tartışılacaktır.

Doğum Hızı Düşen Türkiye’de Yaşlı Nüfus Büyüyor

Demografik parametrelere baktığımızda karşımıza çıkan en önemli hususlar artan yaşam beklentileri, azalan doğurganlık ve bunlara bağlı olarak artan yaşlı nüfus oranıdır. TÜİK verilerine göre ülkemizde beklenen yaşam süresi 2019 yılı itibarı ile 78,6’ya (kadınlar için 81,3 ve erkekler için 75,9) çıkmıştır. Kadınların doğurganlık döneminde sahip olacağı ortalama çocuk sayısı ile ilgili bir olasılık hesabı olan toplam doğurganlık hızı ise tarihimizde ilk defa 2018 yılında yerine koyma oranı olarak bilinen 2,1’in altına inmiş ve sonrasında azalmaya devam ederek 2020 yılında 1,76 olmuştur. Bu süreçte yaşlı nüfus oranı da hızla artarak 2020’de yaklaşık yüzde 10 olmuştur. Bu yaşlanma eğilimi önümüzdeki yıllarda yükselerek devam edecektir. Bu bağlamda, nüfus açısından artık en önemli sorunumuz alışık olduğumuz genç nüfus bağımlılığı değil, yaşlı nüfus bağımlılığıdır. Çocuk sayılarının da azalması ile yaşlıların aile içinde bakımı azalacak ve yaşlı bakımı hem devletin hem de özel sektörün artarak yatırım yapacağı bir alan haline gelecektir.

Bunun yanı sıra, yaşlılar arasında sağlık sorunlarının daha sık yaşanması sebebiyle sağlık alanında kalıcı olarak yatırım açığı ve fırsatı kendini gösterecektir. Ek olarak, yaşlıların tüketim ve tasarruf tercihlerinin farklılığı ve çok da uzak olmayan bir zamanda toplumun yüzde 20-25 gibi bir kesimini oluşturacak olmaları yaşlılara yönelik hizmet ve ürünlerin ekonomi içindeki önemini artıracaktır.

Geleneksel Aile Yapısı Güncelleniyor

Demografik parametrelerdeki değişime paralel olarak yaşam biçimlerinde de önemli değişiklikler olmuştur. Ülkemizde bireylerin tarihsel olarak geniş veya çekirdek aileden oluşan hanelerde yaşadığı yaşam biçimi hızla değişmekte ve tek kişilik veya aile olmadan birlikte yaşayanların oluşturduğu hanelerin oranı hızlı ve sürekli bir biçimde artmaktadır. Daha çok hiç evlilik yapmayanların ve boşananların sayısındaki artıştan kaynaklanan bu durum, yaygınlaşmaya devam edecek gibi gözükmektedir. Tek başına yaşayan genç ve orta yaşlı yetişkinlerin ve çocuksuz evli veya birlikte yaşayan çiftlerin yaşam ve tüketimle ilgili tercihleri geleneksel ailelerden farklıdır. Önümüzdeki yıllarda piyasada faaliyet gösterecek olan aktörlerin bir yandan artan yaşlı nüfusun ve diğer yandan da geleneksel yaşam biçimlerinden kopan genç ve yetişkinlerin ortaya çıkardığı ikili yapıya uygun esnek ürün ve hizmet sağlama stratejileri geliştirmek zorunda oldukları muhakkaktır.